Atatürk 1 Kasım 1950'de 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılışı nutkunda tekrar gündeme getirilmesini müteakiben, 1951 yılında Erzurum'da üniversite kurulması çalışmaları başlatılmış ve 10.3.1954 tarih ve 6373 sayılı Kanun'la ülkemizin doğusunda kurulması kararlaştırılan üniversiteye "Atatürk Üniversitesi" adı verilmiştir. Bu kararla birlikte Hükümetler arası görüşmeler sonucu Nebraska Üniversitesi'nden (ABD) bir grup, Amerika'daki "Land Grand" tipi üniversiteleri örnek alarak Atatürk Üniversitesinin kurulmasıyla ilgili tavsiye ve tekliflerini 10 Ağustos 1955 tarihli bir raporla bildirmiştir. Bundan sonra Atatürk Üniversitenin kurulmasını planlamak ve gerçekleştirmek üzere bir Türk-Amerikan Karma Komitesi oluşturulmuştur. 12 Mart 1955 tarihinde de, Erzurum'un Kurtuluşunun 37. yıl dönümü kutlanırken adının "Atatürk Üniversitesi" olacağı duyurulan Üniversite, TBMM tarafından 7 Haziran 1957 tarihinde resmen kurulmuştur. Atatürk Üniversitesi 17 Kasım 1958'de Ziraat ve Fen-Edebiyat Fakülteleri ile öğretime başlamış ve 1966 yılında Tıp Fakültesinin açılması ile Üniversitenin fakülte sayısı üçe yükselmiştir. Aradan geçen yıllar Atatürk Üniversitesinin hem yapısal durumunun, hem de akademik yeterliğinin hızlı gelişimine sahne olmuştur.Atatürk Üniversitesi 1971'den itibaren; Adana Çukurova, Kars Kafkas, Samsun 19 Mayıs, Erzincan, Bayburt ve Ağrı İbrahim Çeçen gibi üniversitelerin kuruluşlarında önemli roller oynayarak "üniversite kuran üniversite" unvanını kazanmıştır.Bu tarihten sonra yurt içi ve yurt dışındaki etkinliği giderek artan Atatürk Üniversitesi, Türk yükseköğretim geleneğinin en önemli yapı taşlarından biri hâline gelerek, Kasım 2017 tarihi itibarıyla 23 fakülte, 1 yüksekokul, 1 konservatuvar, 12 meslek yüksekokulu, 8 enstitü, 26 araştırma merkezi, 350.000'e yaklaşan öğrencisi, 2554 öğretim elemanı ve 1800 idari personeliyle dev bir bilim kenti olma hüviyetini kazanmıştır.